مسمومیت غذایی یکی از مشکلات مهمی است که بایستی به آن توجه شود. این مشکل می‌تواند از طرق مختلفی مانند آب و غذای نامناسب و غیربهداشتی به بدن انسان‌ها وارد شود. برحسب اینکه این بیماری از طریق چه میکروبی منجر به مسمومیت میشود، می‌تواند خطرناک و یا یک عارضه چند روزه باشد. در این مقاله با ما باشید تا به بررسی بیشتر این موضوع بپردازیم.
مسمومیت غذایی چیست؟
مسمومیت غذایی ناشی از مصرف مواد غذایی آلوده به مواد شیمیایی (حشره کش‌ها، متیل الکل)، میکروارگانیسم‌ها (باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها، جلبک‌ها) یا سموم آن (مانند مسمومیت با سیگواترا) است. این بیماری همچنین شامل مصرف مواد غذایی حاوی سموم طبیعی (مانند ماهی پف کرده و قارچ‌های سمی) است، اما شامل مشکلاتی که ناشی از آلرژی‌های غذایی هستند، نمی‌شود.
زمانی است که پس از خوردن غذای آلوده به باکتری، ویروس یا انگل بیمار می‌شوید، با احتمال بسیار زیاد، دچار مسمومیت غذایی شده‌اید. ممکن است علت دقیق مسمومیت غذایی شما مشخص نباشد. مسمومیت غذایی معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که شما غذای خام یا نیم پز می‌خورید. گوشت، غذاهای دریایی، محصولات و لبنیات غذاهای رایجی هستند که ممکن است آلوده شوند.
مسمومیت غذایی به انگلیسی
مسمومیت غذایی به انگلیسی با عنوان “Foodborne illness” شناخته میشود که به انتقال بیماری از غذا گفته میشود. این مشکل همچنین با نام “food poisoning” نیز شناخته میشود. در حالت کلی، سم ماده‌ای است که برای بدن مشکل ساز است. سم از طرق مختلفی می‌تواند جذب شود که شامل جذب از طریق استنشاق، تزریق، بلعیدن و جذب از طریق پوست است.
نکته مهمی که لازم است به آن توجه کنید، آن است که سم را نباید با سم زدایی یا ” envenomation” اشتباه کنید. مفهوم سم زدایی در واقع به فرآیند گزش و تزریق سم از طریق حیوانات گفته میشود.
نکته دیگر راجع به مسمومیت غذایی، مربوط به ایمنی غذا در مورد اطمینان از این است که غذا برای خوردن بی خطر است و افراد را بیمار نمی‌کند. به طور کلی مبحث ایمنی غذا راجع به روش‌‌های گردآوری، تهیه و نگهداری مواد غذایی است که از بیماری‌های ناشی از غذا جلوگیری می‌کند.
مسمومیت غذایی به انگلیسی
علائم مسمومیت غذایی
اکثر بیماری‌های ناشی از غذا با علائم حاد گوارشی ظاهر می‌شوند:
تهوع و استفراغ،
اسهال (مانند گونه‌های سالمونلا، coli انتروتوکسیژنیک)،
تب ممکن است وجود داشته باشد یا نباشد. معمولاً وجود ندارد در مواقعی که با ارگانیسم‌‌های ایجاد کننده سم مانند aureus مواجه هستیم. وجود تب ممکن است نشان دهنده عفونت با باکتری‌های مهاجم (مانند سالمونلا، شیگلا یا کمپیلوباکتر)، ویروس‌های روده‌ای یا یک ارگانیسم سیتوتوکسیک مانند کلستریدیوم دیفیسیل یا انتامبا هیستولیتیکا باشد.
تب، درد شکم و اسهال همراه با لکوسیت یا خون (مانند سالمونلا spp).
گرفتگی یا درد شکم،
خستگی یا ضعف
خون در مدفوع (خونریزی مقعدی)،
علائم و نشانه‌های کم آبی بدن مانند احساس تشنگی، احساس سرگیجه، ادرار به رنگ تیره، خشکی دهان و چشم‌ها،
و …
اگر علائم آنها پس از چند روز برطرف نشد، باید به دنبال مراقبت های پزشکی باشند.
علائم مسمومیت غذایی
علت مسمومیت غذایی
مسمومیت غذایی، از جمله بیماری‌ها و مشکلاتی است که منجر میشود تا سلامت انسان‌ها مورد خطر قرار گرفته و نیز گروه‌های مختلفی از جامعه را نیز دچار مشکل می‌کند. این گروه‌های جامعه که در خطر بیشتری از طرف این بیماری قرار دارند، عبارتند از سالمندان، کودکان، زنان باردار، افراد با نقص در سیستم ایمنی بدن و … .
انواع مختلفی از مسمومیت‌های غذایی وجود دارد که برخی از موارد رایج عبارتند از: سالمونلا، مسمومیت ناشی از باکتری E. coli و نوروویروس.
سالمونلا معمولاً در اثر خوردن غذاهایی که با مواد مدفوع یا آب آلوده به باکتری در تماس هستند مانند گوشت یا تخم مرغ که ممکن است به درستی پخته نشده باشند، ایجاد میشود. علائم ممکن است بین 12 تا 72 ساعت طول بکشد و معمولاً شامل تب، اسهال، استفراغ و گرفتگی معده است.
E.coli نوعی باکتری است که می‌تواند در غذاهایی که به درستی پخته نشده‌‌اند یا گوشتی که ممکن است در هنگام کشتار با محتویات روده گاو در تماس باشد، یافت میشود. علائم معمولا بین یک تا سه روز پس از خوردن غذای آلوده طول می‌کشد و شامل اسهال شدید خونی، گرفتگی معده و استفراغ میشود.
نوروویروس یک ویروس بسیار مسری است که می‌تواند در مدفوع یا استفراغ افراد آلوده و همچنین سطوحی که لمس کرده‌اند مانند: دستگیره در، نرده دستی و غیره ایجاد شود. علائم معمولاً یک تا دو روز پس از خوردن غذای آلوده شروع میشود و می‌تواند تا دو روز ادامه یابد. علائم شامل گرفتگی معده، استفراغ و اسهال است که ممکن است آبکی یا حاوی خون باشد.
نوروویروس در ماه‌های زمستان شایع‌ترین است؛ زیرا در آب و هوای سردتر رشد می‌کند. مدارس، کالج ها/دانشگاه‌ها و کشتی‌های تفریحی که در آن افراد در تماس نزدیک با یکدیگر زندگی می‌کنند از جمله بدترین مکان‌ها برای درگیری شدن به این بیماری‌های مسمومیت غذایی است.
اگر فکر می‌کنید که علائم شما ممکن است به دلیل یک وعده غذایی آلوده باشد یا هر یک از این علائم را داشته باشید، مهم است که صبر نکنید تا از بین برود بلکه در اسرع وقت با پزشک خود صحبت کنید تا بتواند تشخیص دهد که شما به چه نوع مسمومیت غذایی مبتلا شده اید و درمان مناسب را دریافت نمایید.
اگر افراد دیگری در خانواده شما علائم مشابهی دارند، لازم است تا آنها را آگاه کرده و نیز هرچه سریع‌تر به پزشک خود نیز مراجعه کنند، این کار می‌تواند از آلودگی بیشتر جلوگیری کند.
علت مسمومیت غذایی
مسمومیت غذایی در کودکان
گفتیم که کودکان از جمله افرادی هستند که می‌توانند در معرض ابتلا مسمومیت غذایی شدید قرار گیرند. این مسمومیت می‌تواند از طریق غذا یا آب آلوده به افراد منتقل شود. از آنجایی که کودکان معمولا نسبت به بهداشتی محیط و موادغذایی کمتر توجه می‌کنند، این وظیفه والدین آنها است که برای آن اقدام به فراهم کردن غذای تمیز نمایند. در غیر اینصورت، کودک و فرزند شما دچار مسمومیت از نوع غذا یا آب آلوده و هرچیز دیگری میشود که علائم آن را می‌توانید بعد از 48 ساعت دریافت کنید.
در مورد انواع مسمومیت غذایی در کودکان می‌توان گفت شما می‌توانید مشکل ایجاد شده را از طریق آزمایش خون، بررسی غذایی که خورده شده است و یا مدفوع مشخص کنید. راه حل درمان معمولا توسط پزشک برای انواع مسمومیت‌های غذایی یکسان است اما وجود برخی علائم مانند وجود خون در مدفوع کودک نیاز به بررسی دارد تا تشخیص سرمنشا مسمومیت غذایی در موارد پرخطر، دقیقتر انجام شود.
همچنین در مورد ارجاع دادن کودک به پزشک، باید به محض اینکه متوجه بیماری در کودکانتان شدید، کودک را به بیمارستان ببرید. وجود علائم دیگری مانند بی‌حالی، چشم‌های فرورفته، کم آبی و … بیانگر شدت اوضاع است که بایستی با اورژانس تماس بگیرید. ذکر نکاتی مانند ورم کند و سفت شکم، سن دقیق کودک، وجود خون در مدفوع، تعداد استفراغ کودک در روز، علائم کودک که مشکوک است به پزشک می‌تواند مهم باشد.
مسمومیت غذایی در بارداری
مسمومیت غذایی در دوران بارداری می‌تواند سخت‌تر از آن چیزی باشد که به نظر می‌رسد، اما اگر اقدامات درست را انجام دهید قابل اجتناب است. تهوع صبحگاهی در دوران بارداری شایع است، به همین دلیل تشخیص علائم مسمومیت غذایی دشوار است. از سوی دیگر، در دوران بارداری، سیستم ایمنی بدن ضعیف‌تر از حد معمول است. از این رو، مبارزه با میکروب‌هایی که می‌توانند باعث مسمومیت غذایی شوند برای بدن سخت‌تر میشود.
از آنجایی که تهوع صبحگاهی نیز یک اتفاق رایج در دوران بارداری است، تشخیص دقیق مسمومیت غذایی در دوران بارداری ممکن است دشوار باشد. چند علامت رایج مسمومیت در دوران بارداری عبارتند از:
استفراغ
کم آبی بدن
اسهال
دل درد
گرفتگی معده
علائم دیگری مانند تب، بدن درد و سردرد نیز ممکن است رخ دهد و آن را شبیه آنفولانزا به نظر برساند. در دوران بارداری، انواع خاصی از مسمومیت غذایی می‌تواند برای شما و جنین خطرناک باشد که شامل موارد زیر میشود:
باکتری لیستریوز می‌تواند به به نوزاد تولد نشده منتقل شود که در نهایت به بیماری‌های جدی مانند تشنج، نابینایی، فلج و مشکلات کلیه، قلب یا مغز در کودک منجر میشود.
باکتری سالمونلوز با انتقال به جنین کودک، می‌تواند او را در معرض خطر عوارض جدی مانند مننژیت قرار دهد.
کمپیلوباکتر از جمله باکتری‌هایی است که باعث میشود تا سقط جنین در زنان باردار ایجاد شود.
برای جلوگیری از مبتلا شدن به مسمومیت غذایی در دوران بارداری، لازم است تا به نکات زیر توجه کنید:
معمولا توجه کنید که شما نمی‌توانید مسموم و آلوده بودن غذا را در هر حالتی از طریق نگاه کردن و نیز بوییدن آن بفهمید. بنابراین مهم است که خانم‌های باردار از غذاهایی که احتمال آلودگی بیشتری دارند، آگاه شده و اجتناب کنند. غذاهای خیابانی، مراکز نامعتبر خرید و فروش و … از جمله این موارد هستند.
برای مصرف گوشت‌های اغذیه فروشی، آنها را گرم کنید. از خوردن غذاهای سرد یا گوشت اغذیه فروشی، خمیرهای سرد یا اسپریهای گوشتی، یا ماهی دودی یا ترشی در یخچال اجتناب کنید، مگر تا زمانی که بخارپز شوند (مثلاً روی پیتزا یا ساندویچ داغ) پخته شده باشند.
البته توجه کنید که مصرف ماهی، قزل آلا و نیز سایر مواد و محصولات دریایی به صورت تن و کنسرو شده، مانعی نداشته و قابل نگهداری است.
از سالادهای آماده شده از اغذیه فروشی‌ها و سوپرمارکت‌ها، به ویژه آنهایی که حاوی تخم مرغ، مرغ یا غذاهای دریایی هستند، خودداری کنید.
از سالاد سیب زمینی که در پیک نیک روی یخ نیست و گوشتی که در بوفه بخار پز نمی‌شود صرف نظر کنید.
در مورد محصولات لبنی، از محصولاتی استفاده کنید که روی آن، برچسبی درج شده باشد که برچسب به وضوح نشان دهد که از شیر پاستوریزه تهیه شده است.
مسمومیت غذایی در بارداری
درمان مسمومیت غذایی
به طور کلی، در درمان مسمومیت غذایی بایستی بدانید که پیشگیری حرف اول را می‌زند. بیشتر موارد مسمومیت غذایی حدود 1 تا 2 روز طول می‌کشد و علائم خود به خود برطرف می‌شوند. اگر علائم بیشتر از آن باقی بماند، فرد باید با متخصص مراقبت های بهداشتی خود تماس بگیرد.
تشخیص برخی موارد مانند عفونت سیکلوسپورا ممکن است دشوار باشد و اسهال ممکن است هفته‌ها طول بکشد. متخصصان مراقبت‌های بهداشتی این انگل را به عنوان عامل بالقوه مسمومیت غذایی در بیماران با علائم طولانی مدت در نظر می‌گیرند.
برای جلوگیری از مسمومیت غذایی می‌توانید برخی از نکات زیر را در نظر داشته باشید:
ابتدا لازم است تا برخی از تحقیقات برای یافتن اطلاعات بیماری و علائم و مشکالتی که ایجاد می‌کند بدست آورده شود که در این مقاله اگر تا به اینجای کار این محتوا را دنبال کرده باشید، این مورد را آگاهی دارید.
موسسات مواد غذایی و نیز منابع تامین کننده مرتبط را برای بررسی آلودگی‌های خارجی (مانند بهداشت محیط، منبع تامین آب، دفع زباله، تاسیسات توالت و غیره) و بهداشت شخصی و شیوه‌های نگهداری مواد غذایی را بررسی کنید.
شستن دست‌ها: دست‌های خود را کاملا با آب و صابون (گرم یا سرد) بشویید و خشک کنید. نیازی به استفاده از اسپریهای ضد باکتری ندارید و همان آب گرم و صابون مناسب است.
غذا را تا آخر بپزید: تخم مرغ‌ها را بپزید تا زمانی که زرده‌ها سفت شوند. از دماسنج گوشت برای اطمینان از گرم شدن گوشت تا دمایی استفاده کنید که باکتری‌ها را از بین ببرد. مرغ، غذاهای دریایی یا گوشت را خام یا نیم پز نخورید.
مواد غذایی را به درستی ذخیره کنید: میوه‌ها و سبزیجات، غذاهای پخته شده و باقی مانده غذاها را بلافاصله در یخچال یا فریز قرار دهید. یخچال خود را در دمای 40 درجه فارنهایت یا کمتر و فریزر خود را در دمای 0 درجه فارنهایت نگه دارید. غذاهای خام و پخته را جدا کنید. گوشت خام و آب آن را از سایر غذاها دور نگه دارید تا از گسترش باکتری‌ها جلوگیری کنید. هرگز غذای پخته شده را روی ظرفی که گوشت خام در آن وجود دارد قرار ندهید. برای غذای پخته شده یک ظرف تمیز تهیه کنید.
درمان سریع مسمومیت غذایی
در مورد مجموعه راه‌حل‌هایی که می‌توانید برای درمان سریع مسمومیت غذایی مورد استفاده قرار دهید، می‌توان گفت:
مایعات بیشتری بنوشید: در واقع اسهال و استفراغ که در مسمومیت غذایی رخ می‌دهد، باعث کاهش و از دست رفتن مایعات می‌گردد.
زنجبیل: همچنین یکی دیگر از مواردی که می‌توانید برای درمان سریع‌تر مسمومیت از نوع غذایی استفاده کنید، آن است که اقدام به نوشیدن چای زنجبیل نمایید. این کار را می‌توانید با نوشیدن چای زنجبیل پس از ناهار یا شام انجام دهید. جهت مصرف زنجبیل، می‌توانید یک قاشق چایخوری زنجبیل را به همراه یک فنجان آب به مدت چند دقیقه جوشانده و با کمی شکر یا عسل میل کنید.
سرکه سیب: سرکه سیب یکی دیگر از مواد طبیعی است که می‌تواند منجر به بهبود نشانه‌های مسمومیت غذایی شود.
دارو برای مسمومیت غذایی
شما می‌توانید برای رفع مسمومیت غذایی از داروهای زیر استفاده کنید که در اشکال گوناگون وجود دارد. این موارد عبارتند از:
شربت چارکل
قرص پیتوبیسمول
کپسول سوکسیمر
قرص ایمودیوم
در واقع داروهای یاد شده می‌توانند به کاهش اسهال و تهوع کمک کنند ولی همواره به این نکته توجه کنید که شما بایستی برای رفع مشکل خود با پزشک خود صحبت کرده تا علت و نوع بیماری مسمومیت غذایی برای شما آشکار شود.
آمپول برای مسمومیت غذایی
انواع داروهای ضد مسمومیت به صورت آمپول به صورت زیر می‌باشد:
سدیم ای دی تی آ
آمپول دیمرکاپرول
آمپول سدیم EDTA
مترونیدازول برای مسمومیت غذایی
مترونیدازول در واقع یک آنتی بیوتیک است که برای جلوگیری و نیز درمان عفونت‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو برای عفونت‌هایی است که علت آن یک باکتری بی‌هوازی باشد. یکی از کاربردهای مترونیدازول برای مسمومیت غذایی، تاثیر آن برای درمان این مشکل است که براثر ژیاردیا لمبلیا ایجاد میشود. منبع این انگل مدفوع است. معمولاً از خاک، غذا یا آبی که با مدفوع انسان یا حیوان آلوده شده است ایجاد شده و به همین دلیل است که کوهنوردان و سایر افراد در فضای باز نسبت به ضدعفونی آب نهرها – حتی اگر شفاف به نظر برسند – باید هوشیار باشند. در صورتی که ژیاردیا لمبلیا (یک نوع انگل) عامل ایجاد این بیماری شما باشد، ممکن است با داروهای تجویزی مانند مترونیدازول، تینیدازول و نیتازوکسانید درمان شوید.
در مورد درمان‌های خانگی برای این مشکل می‌توان گفت:
مصرف زنجبیل با عسل: زنجبیل یک داروی رایج برای درمان بیماری‌های مختلف است. مطالعات موش نشان داد که ممکن است در تکمیل درمان بالینی اسهال coli موثر باشد. زنجبیل همچنین می‌تواند جذب مواد مغذی ضروری را که می‌توانند به هضم غذا کمک کنند، بهبود بخشد. عسل خام دارای فوایدی علیه میکروبها است و نیز برای هضم مواد غذایی مناسب است که می‌تواند بهبودی شما را تسریع کند. زنجبیل و عسل هر دو می توانند حالت تهوع و استفراغ را که از علائم معمول بیماری های ناشی از غذا هستند تسکین دهند.
سیر: سیر دارای خواص ضد باکتریایی، ضد ویروسی و ضد قارچی قوی است که می‌تواند به از بین بردن پاتوژن‌های موجود در غذا کمک کند. همچنین می‌تواند اسهال و درد معده را تسکین دهد. شما به 2-3 حبه سیر پوست کنده نیاز دارید. حبه‌های سیر را بجویید و مقداری سیر خرد شده را نیز با عسل مصرف کنید. شما می توانید با مصرف سیر تا زمانی که خوب می شود، به صورت حداقل یک بار در روز از این درمان خانگی استفاده کنید.
روغن پونه کوهی: اسانس پونه کوهی می‌تواند در درمان مسمومیت غذایی معجزه کند. حاوی ترکیباتی مانند کارواکرول و تیمول است که خواص ضد میکروبی بسیار خوبی به آن می‌دهد و به از بین بردن پاتوژن‌های مسئول مسمومیت غذایی کمک می‌کند. یک قطره روغن پونه کوهی را با ترکیب آب به مقدار اونس، خوب مخلوط کنید. این محلول را مصرف کنید.
درمان مسمومیت غذایی با عسل
عسل به دلیل خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی خود یکی از موثرترین داروهای مسمومیت غذایی است. حدود یک قاشق چایخوری عسل به شکل خالص، آن را سه بار در روز بخورید. همچنین اگر تمایل دارید آن را به شیوه دیگری مصرف کنید، می‌توانید آن را با چای یا لیموناد میل نمایید.
مسمومیت غذایی بعد از چند ساعت
اگر دچار مسمومیت غذایی شوید، چه یک روز بگذرد و یا چند ساعت، شما بالاخر متوجه آن خواهید شد. مسمومیت غذایی بعد از چند ساعت معمولا می‌توانید در حدود 1 ساعت تا 28 روز بازه زمانی مختلفی داشته باشد. علائمی که می‌توانید برحسب آنها، مسمومیت غذایی بعد از چند ساعت را تشخیص دهید شامل کرامپ شکم، استفراغ، اسهال، حالت تهوع، تب خفیف، سردرد، ضعف و … می‌باشد.
توجه کنید که اگر برخی از علائم مانند ادرار خونین، تب بالاتر از 38 درجه، خشکی دهان و مشکل در دید و حرف زدن برای شما پیش آید، لازم است حتما با پزشک تماس بگیرید.
مصرف قارچ سمی یکی از انواع مشکلات مسمومیت غذایی است که اثرات نامناسب آن بر سیستم عصبی و نشانه‌هایی مانند تشنج، سرگیجه و تعرق و کف کردن دهان می‌تواند بلافاصله بعد از 1-2 ساعت بعد از خوردن قارچ سمی مشاهده شود. به طور کلی، زمان تاثیر مسمومیت غذایی بر روی افراد می‌تواند متفاوت باشد. مثلا یک مورد مصرف شیر باعث شد تا فرد بعد از 12 ساعت با استفراغ و حالت تهوع علائم مسمومیت خود را نشان دهد. به طور کلی، می توان گفت که مسمومیت غذایی بعد از چند ساعت می تواند با مصرف دارو و پیش گرفتن درمان مناسب، روند بهبود خود را در پیش گرفته و نیازی به بستری شدن در بیمارستان‌ها و … را نداشته باشد.
عوارض مسمومیت غذایی
شایع‌ترین عارضه جدی مسمومیت غذایی کم آبی است که یعنی از دست دادن شدید آب و املاح ضروری و مواد معدنی. اگر شما یک فرد بزرگسال و سالم هستید و به اندازه کافی نوشیدنی می‌نوشید تا جایگزین مایعاتی شود که در اثر استفراغ و اسهال از دست داده‌اید، کم آبی بدن نباید مشکلی ایجاد کند.
نوزادان، افراد مسن‌تر و افراد مبتلا به سیستم ایمنی سرکوب شده یا بیماری‌های مزمن ممکن است وقتی مایعات بیشتری از دست بدهند، دچار کم آبی شدید شوند. در این صورت ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان و دریافت مایعات داخل وریدی داشته باشند. در موارد شدید، کم آبی بدن می‌تواند کشنده باشد.
برخی از انواع مسمومیت‌های غذایی عوارض بالقوه جدی برای افراد خاص دارند. این عوارض مسمومیت غذایی عبارتند از:
عفونت لیستریا: عوارض مسمومیت غذایی لیستریا ممکن است برای نوزاد متولد نشده شدیدتر باشد. در اوایل بارداری، هانطور که اشاره شد، عفونت لیستریا ممکن است منجر به سقط جنین شود. در اواخر بارداری، عفونت لیستریا ممکن است منجر به مرده‌زایی، زایمان زودرس یا عفونت بالقوه کشنده در نوزاد پس از تولد شود – حتی اگر مادر فقط بیماری خفیفی داشته باشد. نوزادانی که از عفونت لیستریا جان سالم به در می‌برند، ممکن است آسیب‌های عصبی طولانی مدت و تاخیر در رشد را تجربه کنند.
اشریشیا کلی: برخی از سویه‌های coli می‌توانند باعث ایجاد یک عارضه جدی به نام سندرم همولیتیک اورمیک شوند. این سندرم به پوشش رگ‌های خونی ریز کلیه‌ها آسیب می‌رساند و گاهی اوقات منجر به نارسایی کلیه میشود. افراد مسن، کودکان کمتر از 5 سال و افراد با سیستم ایمنی ضعیف در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این عارضه هستند. اگر جزو یکی از این دسته‌‌های افراد خطرپذیر هستید، با اولین نشانه اسهال شدید یا خونی به پزشک مراجعه کنید.
